Venezuela - Đường đến khủng hoảng - Kỳ 3: Dẫn đầu chỉ số khốn khổ

Kinh tế sụp đổ
Năm 2014, Venezuela bước vào suy thoái kinh tế khi tăng trưởng GDP giảm xuống -3,3%. Báo The Economist (Anh) nhận định Venezuela là nền kinh tế được quản lý tồi tệ nhất thế giới. Citibank cho rằng nền kinh tế Venezuela là một thảm họa và rất ít triển vọng cải thiện. Báo cáo Kinh doanh 2014 của International Finance Corporation và Ngân hàng Thế giới (WB), xếp hạng Venezuela thấp hơn 1 bậc so với năm trước, ở vị trí thứ 181/185 nước tồi tệ nhất để kinh doanh. Trong khi đó, Heritage Foundation xếp Venezuela hạng 175/178 quốc gia về tự do kinh tế trong năm 2014. 

Theo Foreign Policy, Venezuela bị xếp hạng cuối cùng trên thế giới về Chỉ số lợi nhuận cơ bản do lợi nhuận các nhà đầu tư nhận được khi đầu tư vào Venezuela rất thấp. Nhiều công ty như Toyota, Ford Motor Co., General Motors Company, Air Canada, Air Europa, American Airlines, Copa Airlines, TAME, TAP Airlines và United Airlines, đã phải ngừng một số hoạt động do thiếu ngoại tệ và do Venezuela nợ các công ty nước ngoài hàng tỷ đô la. Venezuela cũng đã giải tán CADIVI, một cơ quan chính phủ phụ trách trao đổi tiền tệ, do bị nghi ngờ tham nhũng. 

Đầu năm 2015, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo Venezuela lạm phát 159% năm 2015 và nền kinh tế giảm 10%. Tuy nhiên, quốc gia này đã kết thúc năm 2015 với tỷ lệ lạm phát lên tới 270% và tỷ lệ thiếu hụt hàng hóa trên 70%.

Đến năm 2016, các phương tiện truyền thông nói Venezuela đang phải chịu sự sụp đổ về kinh tế, với IMF ước tính tỷ lệ lạm phát 500% và giảm 10% trong GDP. Vào tháng 12-2016, lạm phát hàng tháng vượt quá 50% trong ngày thứ 30 liên tiếp, có nghĩa nền kinh tế Venezuela đã chính thức trải qua siêu lạm phát, khiến nó trở thành quốc gia thứ 57 được thêm vào Bảng siêu lạm phát thế giới Hanke-Krus. 

Năm 2016 Tổng thống Nicolás Maduro đã tổ chức lại nội các, với nhóm chủ yếu bao gồm các học giả cánh tả ở Venezuela. Theo bộ phận đầu tư của Bank of America Merrill Lynch, nội các mới của Maduro dự kiến thắt chặt kiểm soát tiền tệ và giá cả. Ngày 26-1-2018, chính phủ đã chấm dứt cơ chế tỷ giá hối đoái cố định được bảo vệ, được trợ giá do lạm phát tràn lan. Quốc hội do phe đối lập kiểm soát cho biết lạm phát năm 2017 đạt hơn 4.000%, một mức độ các nhà kinh tế độc lập khác cũng đồng ý. 

Đầu năm 2018, Venezuela đã vỡ nợ, có nghĩa họ không thể trả tiền cho người cho vay. Trước đó, ngày 24-8-2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với nợ nhà nước của Venezuela, cấm thực hiện các giao dịch với nợ nhà nước của Venezuela, bao gồm cả việc tham gia tái cơ cấu nợ. Ngày 13-11-2017, thời kỳ vỡ nợ kỹ thuật đã kết thúc và Venezuela đã không trả phiếu giảm giá cho đồng EUR của mình. Điều này gây ra một vỡ nợ chéo trên trái phiếu USD khác. Ủy ban ISDA (bao gồm 15 ngân hàng lớn nhất) ngày 30-11-2018 thừa nhận vỡ nợ về nghĩa vụ nợ của nhà nước. Theo Cbonds, hiện nay có 20 trái phiếu quốc tế của Venezuela được công nhận vỡ nợ. Tổng số nợ bị vỡ 36 tỷ USD.

Chính trị tê liệt

Theo sau sự sụp đổ kinh tế, một cuộc khủng hoảng liên quan đến ai là Tổng thống hợp pháp của Venezuela đã bắt đầu kể từ ngày 10-1-2019, khi Quốc hội tuyên bố cuộc tái tranh cử năm 2018 của ông Nicolás Maduro không hợp lệ, nên cơ quan này tuyên bố chủ tịch của nó, ông Juan Guaidó, làm quyền Tổng thống quốc gia.

Quá trình và kết quả của cuộc bầu cử tổng thống Venezuela tháng 5-2018 đã bị tranh cãi. Quốc hội tuyên bố ông Maduro đã hành động bất hợp pháp vào ngày nhậm chức lần thứ 2, trích dẫn Hiến pháp Venezuela năm 1999 ban hành dưới thời Hugo Chavez, tiền nhiệm của Maduro. Đáp lại, Tòa án Tối cao ủng hộ Maduro, nói rằng tuyên bố của Quốc hội là vi hiến.

Vài phút sau khi Maduro tuyên thệ với tư cách là tổng thống Venezuela, Tổ chức Các quốc gia châu Mỹ (OAS) đã phê chuẩn một nghị quyết trong phiên họp đặc biệt của Hội đồng Thường trực, tuyên bố tư cách Tổng thống của ông Maduro là bất hợp pháp và thúc giục tiến hành một cuộc bầu cử mới. Các cuộc họp đặc biệt của OAS vào ngày 24-1 và tại Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc vào ngày 26-1 đã được tổ chức, nhưng không đạt được sự đồng thuận. Tổng thư ký António Guterres kêu gọi đối thoại.

Chính phủ của Maduro tuyên bố cuộc khủng hoảng là cuộc đảo chính do Mỹ lãnh đạo để lật đổ ông và kiểm soát trữ lượng dầu mỏ của đất nước. Ông Guaidó phủ nhận cáo buộc trên, nói rằng các tình nguyện viên hòa bình ủng hộ phong trào của ông. Kể từ tháng 3 năm nay, ông Guaidó đã được công nhận là Tổng thống lâm thời của Venezuela bởi hơn 50 quốc gia, bao gồm Mỹ cùng hầu hết các nước Mỹ Latin và châu Âu. AP News nói các phe địa chính trị quen thuộc đã được hình thành, với các đồng minh Nga, Trung Quốc, Iran, Syria và Cuba ủng hộ ông Maduro; trong khi Mỹ, Canada và hầu hết Tây Âu ủng hộ ông Guaidó làm tổng thống lâm thời. 

Can thiệp quân sự?

Đầu năm 2019, với lực lượng an ninh được Cuba và Nga hậu thuẫn xuất hiện ở Venezuela, người ta lo ngại Mỹ cũng sẽ can thiệp quân sự. Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ John Bolton đã tuyên bố các lựa chọn đều nằm trên bàn, nhưng cũng nói rằng mục tiêu là chuyển giao quyền lực một cách hòa bình.

Wikipedia trích dẫn các báo cáo của Foreign Policy và El Mundo, cho biết Cuba có ít nhất 15.000 nhân viên quân sự đã có mặt ở Venezuela vào đầu năm 2018, và ước tính hàng trăm đến hàng ngàn nhân viên an ninh Cuba đang ở Venezuela vào năm 2019. Du kích Colombia từ Quân đội Giải phóng Quốc gia (ELN) cũng tuyên bố sẽ bảo vệ Maduro, cho biết họ đang soạn thảo kế hoạch cung cấp hỗ trợ quân sự cho Maduro. 

Mới đây nhất, Reuters báo cáo lính đánh thuê Nga liên kết với Tập đoàn Wagner đã ở Venezuela để bảo vệ chính phủ của Maduro. Giáo sư Robert Ellis của Đại học Chiến tranh Quân đội Mỹ, mô tả 400 lính đánh thuê thuộc Tập đoàn Wagner do Nga cung cấp là "người bảo vệ cung điện của Nicolás Maduro". Phát ngôn viên của điện Kremlin, Dmitry Peskov phủ nhận việc triển khai lính đánh thuê Nga, gọi đó là tin giả. Hai máy bay Nga có khả năng vũ khí hạt nhân đã hạ cánh tại Venezuela vào tháng 12-2018, theo Reuters mô tả là "chương trình hỗ trợ cho chính phủ xã hội chủ nghĩa Maduro". 

Hồi cuối tháng 3, một nhà báo địa phương báo cáo rằng 2 máy bay Nga đã hạ cánh ở Venezuela mang theo 100 binh sĩ và 35 tấn quân dụng. Một quan chức Venezuela giấu tên nói với hãng tin AP người Nga đang "ghé thăm để thảo luận về bảo trì và huấn luyện thiết bị, và chiến lược". Diosdado Cabello sau đó đã xác nhận sự xuất hiện của các máy bay phản lực Nga, được Maduro chấp thuận và ủy quyền.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova cũng xác nhận sự hiện diện của các nhân viên quân sự ở Venezuela, cho rằng 2 nước đã có thỏa thuận song phương về hợp tác quân sự được ký bởi Tổng thống Putin và Chavez vào tháng 5-2001. Tổng thống Trump đã chỉ trích Nga can thiệp vào an ninh khu vực và đe dọa lệnh trừng phạt mới với Nga.

Tháng 2-2018, chính phủ Venezuela tung ra loại tiền điện tử được hỗ trợ bằng dầu, gọi là petro. Chỉ số Cafe Con Leche của Bloomberg đã tính toán mức tăng giá cho 1 tách cà phê tăng 718% trong 12 tuần trước ngày 18-1-2018, tỷ lệ lạm phát hàng năm 448.000%. Ủy ban tài chính của Quốc hội lưu ý vào tháng 7-2018 rằng giá cả tăng gấp đôi cứ sau 28 ngày, với tỷ lệ lạm phát hàng năm  25.000%.