Cải cách kinh tế đang chững lại

Tại hội thảo “Kinh tế vĩ mô Việt Nam: Kiên trì cải cách trong bối cảnh thế giới bất định” do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức diễn ra sáng 19-4 tại Hà Nội, các chuyên gia kinh tế đã tập trung phân tích, đánh giá về chính sách cải cách kinh tế của Việt Nam trong thời gian qua cũng như những diễn biến bất thường của tình hình kinh tế thế giới sẽ tác động đến Việt Nam trong ngắn và trung hạn.

TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM nhận xét, nếu như cuối năm 2018 được đánh giá là năm thành công của cải cách với các chỉ số về cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh của Việt Nam đều tăng hạng, thì trong quý I-2019, tiến trình cải cách đang có xu hướng chậm lại. Theo ông Cung, điều này xuất phát từ việc cải cách của Việt Nam vẫn thiếu nhất quán, chưa thực chất. 

“Việt Nam đang trong tình trạng “thiếu” thị trường nhưng “thừa” nhà nước, nền kinh tế có quá nhiều các nhóm lợi ích đan xen nhau nên đã gây cản trở cho tiến trình cải cách. Bây giờ cải cách là lại động chạm đến lợi ích của nhóm này, nhóm kia, rất là khó. Nên muốn cải cách mạnh mẽ cũng khó, cần phải kiên trì” - ông Cung nói.

Theo ông Cung, trong báo cáo kết quả đạt được trong thời gian qua của Chính phủ, ông hoài nghi về con số đóng góp của thành phần kinh tế tư nhân vào tỷ trọng tăng trưởng GDP.

“Điều lạ lùng là tất cả các chỉ số đều tăng, song chỉ số đóng góp của kinh tế tư nhân vào GDP lại chỉ đạt 9%, trong khi năm 1999 đã đạt 7% rồi. Tại sao trong thời gian qua, các doanh nghiệp tư nhân giải thể hoặc phá sản lại luôn tăng, đây là điều chúng ta cần phải tập trung phân tích, làm rõ thêm. Nhưng tôi cho rằng điều này cho thấy tỷ suất lợi nhuận của doanh nghiệp tư nhân bị giảm sút mạnh do nhiều yếu tố, trong đó có cả sự bất ổn cả bên trong và bên ngoài” – TS. Cung nhìn nhận.

Báo cáo của CIEM cho rằng, mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2019 ước đạt 6,88%, thặng dư thương mại ở mức 3,1 tỷ USD, mức tăng giá tiêu dùng khoảng 3,71%. GDP quý I đạt 6,79%, thấp hơn so với quý I-2018 và kịch bản ban đầu của Chính phủ, song vẫn cao hơn cùng kỳ các năm 2009-2017.

Bên cạnh đó, khu vực doanh nghiệp tiếp tục có sự điều chỉnh mạnh về cơ cấu. Các doanh nghiệp chế biến, chế tạo bớt lạc quan hơn về tình hình sản xuất kinh doanh trong quý I. Cộng đồng doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn về gia nhập thị trường, nhất là gánh nặng “hậu đăng ký doanh nghiệp” và tiếp cận thông tin minh bạch.  CPI bình quân tăng 2,63%, lạm phát cơ bản bình quân tăng 1,83% cho thấy, điều hành chính sách tiền tệ vẫn ổn định và không gây áp lực lên mặt bằng giá. 

Mặt bằng lãi suất huy động và cho vay được giữ ổn định trong quý I-2019, chủ yếu do một số ngân hàng thương mại lớn có xu hướng giảm lãi suất huy động hoặc duy trì lãi suất huy động thấp; thanh khoản của hệ thống ngân hàng khá dồi dào trong khi giải ngân tín dụng chưa tăng mạnh và Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) công bố không tăng lãi suất trong năm. 

Tổng phương tiện thanh toán tăng 2,67% so với cuối năm 2018 và 10,99% so với cuối quý I-2018. Dư nợ tín dụng đến 20-3 tăng khoảng 2,28%, thấp hơn so với cùng kỳ năm 2018; chịu ảnh hưởng của một số nguyên nhân do kiểm soát tín dụng đối với các lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro, tập trung tín dụng cho sản xuất; chủ trương đẩy lùi tín dụng đen và lộ trình cắt giảm tín dụng ngoại tệ để chống đô la hóa trong năm 2019. Xử lý nợ xấu có thêm chuyển biến.

Báo cáo cũng nhấn mạnh, Việt Nam vẫn phải xử lý không ít thách thức, chủ yếu là về nền tảng kinh tế vi mô. Tình trạng nợ đọng văn bản quy phạm pháp luật còn phổ biến, dẫn tới tình trạng tư duy, chính sách mới chậm đi vào thực hiện. Ngay cả với Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), các hướng dẫn và sửa đổi luật còn chậm thực hiện, dù lãnh đạo cấp cao và doanh nghiệp kỳ vọng khá nhiều.

Đánh giá những tác động từ những biến động bên ngoài đến nền kinh tế trong nước, GS. Nguyễn Quang Thái, Tổng Thư ký Hội Khoa học kinh tế Việt Nam cho rằng, xuất khẩu của Việt Nam hiện nay dù tăng trưởng song vẫn thiếu bền vững, mất cân đối vùng, miền. “Xuất khẩu của chúng ta hiện nay với những sản phẩm nội địa do doanh nghiệp tư nhân Việt Nam trực tiếp sản xuất rất ít, chủ yếu là gia công. Thêm vào đó, tỷ trọng xuất khẩu đang có sự mất cân đối giữa các vùng miền, giữa vùng lãnh thổ bên trong với các vùng đồng bằng ven biển” - ông Thái nhận xét.

GS. Nguyễn Quang Thái cảnh báo, nếu cứ duy trì hiện trạng như hiện nay, Việt Nam có nguy cơ rơi vào tụt hậu lần hai: “Việt Nam trước kia đã từng tụt hậu, giờ chúng ta đã vươn lên. Nhưng nếu cứ duy trì mãi hiện trạng này thì sẽ rơi vào tụt hậu lần hai. Chúng ta cũng có cải cách, song thiếu triệt để. Chúng ta bước nhanh nhưng mà bước ngắn, trong khi nhiều nước họ đã có những bước tiến rất dài”.