Nhận diện khác biệt QHXD tỉnh và QH tỉnh

Khác về tầng bậc chính sách

Việc lập chính sách phát triển của 1 tỉnh có các tầng bậc rõ ràng. Tầng bậc kinh tế tổng hợp được bàn thảo dựa trên các tổng kết kinh tế đa ngành, vĩ mô, đó là lớp chính sách phi vật thể. Lớp chính sách đó mang tính quyết định tổng quát, vượt lên trên lớp quyết định cụ thể về không gian vật chất. QH tỉnh là công cụ phục vụ việc ra quyết sách ở tầng bậc đó. Đây là QH thiên về chính sách tổng thể KT-XH phi vật thể. 

Còn với QHXD tỉnh đóng vai trò là công cụ để ra quyết sách cụ thể về không gian lãnh thổ. Khoa học QH không gian được xây dựng từ thực tế luôn có cạnh tranh về đất đai trong quá trình phát triển, nên thể chế QH không gian được lập ra nhằm phân định trước về tương lai của đất đai. Đất trong những ranh giới này được định trước để dùng cho các mục đích công cộng như đường sá, trường học, bệnh viện; đất trong ranh khác để phát triển nhà ở, làm công nghiệp, thương mại, du lịch, nông lâm ngư nghiệp và bảo tồn thiên nhiên...

Như vậy, QHXD tỉnh lập ra để phân định cụ thể không gian, đất đai cho các lĩnh vực khác nhau, cùng tồn tại trong tương lai, thay vì cạnh tranh xung đột. Thí dụ, để ra quyết sách trong 5-10 năm tới, tỉnh sẽ phát triển ưu tiên công nghiệp làm mũi nhọn là trách nhiệm QH tỉnh. Nhưng không thể (hoặc rất khó khả thi) dùng QH tỉnh để xác định hình hài, quy mô đô thị ra sao cho phù hợp; hồ đập lớn có dung tích bao nhiêu; bố trí định cư các khu dân cư thế nào cho bền vững… mà phải dựa vào QHXD tỉnh.

Do vậy, sự cùng tồn tại của 2 tầng bậc QH phản ánh chính xác sự phân tầng trong việc ra chính sách. Điều này chứng minh rằng 2 thể loại QH này đang hỗ trợ nhau một cách  hiệu quả. 

Khác về bản chất khoa học

Theo Luật QH 2017, QH tỉnh có rất nhiều vấn đề về không gian lãnh thổ, song bản chất của nó là QH phát triển KT-XH tổng hợp. Nó xác định các mục tiêu, chỉ tiêu tăng trưởng chung. Sau đó nghiên cứu các thành phần kinh tế sẽ phân bổ đóng góp, hoặc bị ảnh hưởng thế nào trong tăng trưởng đó. Từ đó nó đề xuất các chính sách định hướng cho từng ngành kinh tế.

Tóm lại, sứ mạng của QH tỉnh là đưa ra kế sách phát triển kinh tế tổng hợp trên toàn tỉnh, đòi hỏi tổng quát về phân bổ không gian lãnh thổ, tài nguyên cho từng ngành, lĩnh vực, song ở tầng bậc này của quyết sách không thể đi quá sâu vào lĩnh vực không gian. 

QHXD tỉnh ngược lại, không có mục tiêu kiến thiết nền kinh tế của tỉnh vì QH tỉnh đã làm, mà tập trung kiến tạo cấu trúc không gian. Chẳng hạn, bằng nhận diện không gian, người ta nhìn ra các hướng không thể phát triển do vướng núi, vướng khu vực nhạy cảm thiên tai… hoặc nhìn ra được các hướng tiềm năng phát triển do gần các hạ tầng sắp xây dựng. Từ đó nhà QH vật thể đưa ra các thiết kế làm nên giá trị phát triển kinh tế. 

QH tỉnh có thể đưa ra định hướng cho một vùng ven biển là “ưu tiên phát triển du lịch”. Nhưng cụ thể ưu tiên cho khu vực nào, giải pháp kỹ thuật ra sao, xử lý không gian như thế nào để vẫn phát triển hài hòa, không xung đột... đòi hỏi phải có QH không gian vật thể cụ thể, chi tiết với sự tham gia của các kiến trúc sư, kỹ sư giao thông, xử lý kỹ thuật môi trường, kinh tế xây dựng… từ QHXD tỉnh đó là sự khác biệt của 2 bộ môn khoa học gắn với 2 loại hình QH, với sự tham gia của 2 giới chuyên gia cùng làm việc với nhau, nhưng vai trò khác nhau ở mỗi cấp độ.

Khác biệt về khung thời gian

Các kế hoạch phát triển KT-XH có chu kỳ 5 năm, tầm nhìn 10 năm. Ở các nước phương Tây, chu kỳ này là 3-5 năm, hoặc theo đúng nhiệm kỳ lãnh đạo. Điều này không phải không có căn cứ. Bởi các kế hoạch phát triển kinh tế tổng hợp phải kịp thời thay đổi theo thời cuộc. Dự báo cho thời kỳ trên 5 năm, với tốc độ phát triển của công nghệ ngày nay là điều không tưởng. 

Trong khi đó, QHXD tỉnh trái lại phải dựa trên khung thời gian đủ để hoàn thành các dự án xây dựng hạ tầng cơ bản, nên nó thường có thời hạn dài hơn 10 năm, tầm nhìn 20 năm hoặc hơn. Nếu đặt khung thời gian quá ngắn sẽ không đưa nổi công cuộc xây dựng nào vào quy hoạch.

Dự báo tăng trưởng kinh tế có thể đoán được 5 năm tới, nhưng lại dự báo tăng trưởng dân số cho 20 năm tiếp theo. Từ đó, phải phân phối tài nguyên cho các ngành kinh tế trong 5 năm hay 20 năm? Nếu phân phối cho 20 năm có thể phạm các sai lầm. Nếu phân phối trong 5 năm lấy gì để ra quyết sách lãnh thổ, xem dùng bao nhiêu đất cho nông nghiệp, công nghiệp, đô thị, thương mại...