Đây là một chủ trương lớn và việc sáp nhập là cần thiết, phù hợp với đặc điểm và tình hình của Việt Nam hiện nay. Nhiều xã hiện không đáp ứng được tiêu chí có tối thiểu 30 km2 diện tích và 8.000 dân, nhưng số lượng biên chế vẫn được bố trí đầy đủ như những xã đáp ứng đủ tiêu chí. Điều này khiến bộ máy ngày càng phình ra, ngân sách chi thường xuyên hằng năm tăng.
Thực tế trong nhiều năm qua, chúng ta đã có nhiều lần chia tách, sáp nhập đơn vị hành chính các cấp, nhằm mục đích nâng cao hiệu lực, hiệu quả của chính quyền địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Song trong quá trình triển khai thực hiện đã phát sinh nhiều hạn chế, như việc tăng đơn vị hành chính các cấp khiến bộ máy nhà nước càng cồng kềnh; tăng biên chế và làm tăng quỹ tiền lương.
Ngân sách cũng thêm gánh nặng cho xây dựng trụ sở, mua sắm trang thiết bị làm việc và chi thường xuyên. Cùng với đó là việc gây khó khăn trong công tác lập kế hoạch, quy mô dài hạn, định hướng phát triển kinh tế - xã hội tầm vĩ mô, làm cho không gian phát triển bị chia cắt, manh mún, phân tán nguồn lực.
Vì thế, mục đích của việc sắp xếp lần này nhằm khắc phục các hạn chế nêu trên, tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của chính quyền địa phương, đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, xây dựng chính quyền điện tử, góp phần tinh giản biên chế và giảm bớt gánh nặng của ngân sách nhà nước, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức. Theo đó, sắp xếp đơn vị hành chính phải được thực hiện với mục đích thu gọn được bộ máy, cán bộ có trách nhiệm với dân hơn.
Tuy nhiên, cũng không hề dễ khi việc này sẽ tác động lớn đến hoạt động quản lý nhà nước, cũng như tư tưởng của cán bộ, công chức, viên chức ở nơi sắp xếp, sáp nhập. Cùng với đó sẽ gây xáo trộn đến sản xuất, kinh doanh, sinh hoạt của người dân do thay đổi giấy tờ, thủ tục, địa chỉ.
Vấn đề đặt ra việc sắp xếp phải thực hiện theo lộ trình, trên cơ sở khoa học và phù hợp với thực tiễn từng vùng, miền, địa phương; tổ chức lấy ý kiến rộng rãi và xây dựng đề án khung với giải pháp và lộ trình thực hiện thích hợp.
Từ đó, từng địa phương sẽ xây dựng đề án cụ thể với phương án sắp xếp đội ngũ, chuẩn bị các điều kiện để khi thành lập đơn vị hành chính mới (từ việc sáp nhập) sẽ giảm bớt ảnh hưởng, xáo trộn do thay đổi địa chỉ, nơi thường trú hay các vấn đề khác.
Đồng thời, các địa phương cũng cần đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính quyền điện tử phục vụ người dân thuận lợi hơn. Thực tế, khi chia tách sẽ dễ được đồng tình bởi một số cán bộ, công chức sẽ có vị trí, có cơ hội phát triển. Song, khi sáp nhập có thể sẽ gặp khó khăn vì một số sẽ được lựa chọn tiếp tục công tác, một số sẽ được điều chuyển công tác khác, một số sẽ phải giải quyết chế độ, chính sách cho thôi việc hoặc tinh giản biên chế.
Vì thế cần có chính sách phù hợp với số cán bộ, công chức này. Thực hiện điều này, một số cán bộ, công chức có thể chưa thông, nhưng nếu sáp nhập mà tạo thuận lợi cho người dân, cho sự phát triển chung của cả nước người dân sẽ ủng hộ. Vì thế, yêu cầu cần đặt ra là việc sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã không đạt 50% tiêu chuẩn về diện tích tự nhiên, dân số từ nay đến năm 2021 phải bảo đảm công khai, dân chủ, lấy ý kiến cử tri của địa phương; thực hiện đúng quy trình, thủ tục theo quy định.
Việc sáp nhập là yêu cầu khách quan trong quá trình phát triển, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý nhà nước. Tuy nhiên, sáp nhập phải dựa trên hệ thống tiêu chí và trình tự thủ tục cụ thể, không thể thực hiện một cách duy ý chí, khắc nhập - khắc xuất tùy theo ý kiến lãnh đạo. Sáp nhập hay chia tách cần chú trọng tới quy hoạch các vùng liên kết giữa các đơn vị hành chính, thể hiện rõ xu hướng hợp tác, “sáp nhập mềm” thay vì xu hướng chia tách hay sáp nhập cơ hữu như hiện tại.
Thí dụ, xây dựng tiêu chí về hiệu quả hành chính công theo từng cấp để làm căn cứ đánh giá việc điều chỉnh, sáp nhập đơn vị hành chính, không nên chỉ tập trung vào các tiêu chí thuần về địa lý như dân số và diện tích.
Trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, hệ thống quản lý hành chính cần phải thay đổi để phù hợp với hoàn cảnh mới. Với tiến bộ công nghệ, chúng ta không nhất thiết phải bám trụ với những mô hình hành chính xơ cứng kiểu cũ, mà cần thay đổi dựa trên nhu cầu sử dụng, tạo ra tính linh động của bộ máy. Vì vậy, sáp nhập các đơn vị hành chính cơ sở là cần thiết, nhưng quan trọng hơn là phải thay đổi tư duy và cách thức quản trị.
