Báo chính thống và mạng xã hội: Cuộc giằng co không cân sức

(ĐTTCO) - Tại hội thảo “Báo chí tuyên truyền văn hóa nghệ thuật” do Trường Đại học Văn Lang tổ chức nhân kỷ niệm 94 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, đã có nhiều ý kiến lo ngại về tác động tiêu cực của mạng xã hội (MXH) đối với chất lượng phản ánh của báo chính thống. 

Nhìn rộng ra, không chỉ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, mà mọi mặt đời sống đang có sự giằng co không cân sức giữa báo chính thống và MXH.

Tiện ích MXH, hệ lụy báo chính thống
Đến bây giờ, không còn ai dám nghi ngờ sức mạnh của Facebook hoặc Youtube với các hoạt động thường ngày. Ngay cả Hội Nhà báo Việt Nam phải ban hành Quy tắc sử dụng MXH của người làm báo, chứng tỏ nhà báo chuyên nghiệp cũng phải dè chừng sức ảnh hưởng từ những thông tin trên không gian ảo.
 Giờ đây, báo chính thống phải tự thân vượt lên MXH không bằng thông tin về cái đã xảy ra hoặc cái đang xảy ra, mà bằng thông tin phân tích dự báo cái sẽ xảy ra, cái cần xảy ra. Bản lĩnh ấy, những “tổng biên tập” báo… Facebook không thể có được.
Với MXH,  cá nhân ở nơi hẻo lánh tương đương cá nhân ở nơi đô hội về khả năng tiếp nhận thông tin cũng như truyền đạt thông tin. Nói cách khác, chỉ cần có tài khoản Facebook ai cũng oai như… tổng biên tập một tờ báo. Tuy nhiên, tiện ích này của MXH lại tạo nên nhiều hệ lụy cho báo chính thống.
Báo chính thống phải chấp nhận quy trình thẩm định nghiêm ngặt trước khi công bố thông tin, trong khi MXH dễ dãi chấp nhận cả tin đồn. Do đó, hai trạng thái nảy sinh: báo chính thống chạy đua với MXH, đồng thời bị MXH quấy rối.
Không thể phủ nhận MXH rất nhanh nhạy và rất đa dạng. Thế nhưng, MXH cũng dung chứa cả sự phiến diện và cực đoan. Sự kết nối thường xuyên và dày đặc của MXH tạo những hiệu ứng dây chuyền rất khó đoán định, rất khó kiểm soát. MXH giúp báo chính thống có được những “từ khóa” quan trọng để nắm bắt xu hướng độc giả, nhưng nó cũng đẩy báo chính thống vào thế bị động khi lan tỏa những thông tin hư nhiều hơn thực, xấu nhiều hơn tốt. 
Báo chính thống và mạng xã hội: Cuộc giằng co không cân sức ảnh 1
Có những người chơi Facebook nổi tiếng có lượng theo dõi vài trăm ngàn, cao hơn nhiều so với số lượng phát hành của một nhật báo. Sự cạnh tranh giữa họ và báo chính thống đã thúc đẩy những thông tin được cập nhật liên tục, chuẩn xác và sâu sắc hơn. Thực tế, có không ít nhà báo chuyên nghiệp đã chuyển hướng tác nghiệp, xem Facebook là diễn đàn chính của mình.
Bởi họ biết điện thoại thông minh phủ sóng khắp nơi, khiến độc giả tìm kiếm thông tin trên MXH, thay cho hành vi mua báo và đọc báo. Kết quả của sự chọn lựa nhiều toan tính và đầy tinh ranh kia, đã khiến báo chính thống bị thua thiệt về thị trường phát hành lẫn doanh thu quảng cáo. Những thuật toán khôn ngoan của Facebook và Youtube đã chinh phục được nhiều doanh nghiệp và nhiều thương hiệu, khi cung cấp đầy đủ cơ sở dữ liệu khách hàng hiện hữu, khách hàng tiềm năng tương thích với từng sản phẩm. 
Báo chính thống và mạng xã hội: Cuộc giằng co không cân sức ảnh 2
Trong cuộc đua này, báo chính thống chắc chắn sẽ thất bại trước MXH, nếu không chuyển đổi phù hợp theo tiện ích công nghệ, chỉ gửi gắm hy vọng vào những độc giả trung thành với báo in. Báo chính thống có e ngại MXH? Chắc chắn là có. Facebook và Youtube không chỉ thâu tóm nguồn lợi quảng cáo, còn có biên độ thoải mái cho những thông tin chưa qua kiểm duyệt. 
Muốn giữ vị trí của mình trong lòng bạn đọc, báo chính thống phải nâng cao chất lượng thông tin, sao cho bổ ích hơn, hấp dẫn hơn. Ưu điểm của báo chính thống nằm ở những nhà báo chuyên nghiệp, với tài năng phân tích sâu lẫn khả năng diễn đạt thông tin. Cụ thể, báo chính thống phải vượt lên MXH không bằng thông tin về cái đã xảy ra hoặc cái đang xảy ra, mà bằng thông tin phân tích dự báo cái sẽ xảy ra, cái cần xảy ra. Bản lĩnh ấy, những “tổng biên tập” báo… Facebook không thể có được.

TTĐT “đục nước béo cò”
 Luật Báo chí dành cho báo chính thống, Luật An ninh mạng dành cho MXH, luật nào dành cho TTĐT? Một câu hỏi nhỏ mà muôn trùng ái ngại. 
Giữa cuộc so kè giữa báo chính thống và MXH, còn có đối tượng hưởng lợi dễ nhìn thấy, là các trang tin điện tử (TTĐT). Không phải báo chính thống cũng không phải MXH, các TTĐT dung hòa cả hai nền tảng thông tin để tồn tại một cách trớ trêu. 
Trong hành trình quy hoạch báo chí quốc gia, không ít ý kiến đã cảnh tỉnh về sự hoạt động tung tẩy của các tạp chí điện tử. Tuy nhiên, tạp chí điện tử còn có cơ quan chủ quản để quản lý, còn các TTĐT muôn hình vạn trạng, Cục Báo chí hoặc các Sở Thông tin - Truyền thông cũng chưa có giải pháp nào hữu hiệu để thiết lập trật tự. 
Có những TTĐT cũng thành lập ban bệ chuyên môn, gửi công văn đe nẹt các đơn vị kinh tế, gửi thư chào mời quảng cáo và cũng cấp thẻ phóng viên tác nghiệp dọc ngang như một cơ quan báo chí chính quy. Có công ty đã nhờ tài chính của một quỹ đầu tư mạo hiểm để tổ chức nhiều TTĐT chi phối thị trường. Khi Hiến pháp đã quy định cấm tư nhân hóa báo chí, sự xuất hiện của những công ty như vậy, thực sự đang khiến những nhà báo chuyên nghiệp phải băn khoăn.
Để có TTĐT xem ra quá đơn giản. Chỉ cần thành lập công ty rồi xin đăng ký trang web, và hồn nhiên làm một tờ báo giả mạo. Cách khéo léo nhất là nghĩ ra tên trang web rồi đặt tên công ty tương tự để có cơ hội hành nghề báo chí. Thí dụ, TTĐT Ngôi Sao Việt ngạo nghễ trên mạng, là sở hữu của Công ty Ngôi Sao Việt. Càng tìm hiểu càng buồn cười, có công ty đăng ký nhiều ngành nghề kinh doanh nhưng chẳng có hoạt động thương mại hoặc dịch vụ nào, ngoài việc… thực hiện TTĐT theo mô hình tờ báo chính danh. Sự bát nháo này làm sao giải quyết? 
Giấy phép công ty đăng ký ở Sở Kế hoạch - Đầu tư, còn TTĐT đăng ký ở Sở Thông tin - Truyền thông, mà hai đơn vị này thì ít cơ hội phối hợp liên ngành để kiểm tra khoảng cách xa xôi giữa mục đích lập công ty và mục đích lập TTĐT.
Không thể che đậy một biểu hiện rõ ràng, chính các TTĐT đang làm nhiễu loạn thị trường báo chí. Hầu hết trường hợp giả danh nhà báo để quấy nhiễu doanh nghiệp, hoặc đưa tin giật gân câu khách, đều xuất phát từ các TTĐT. Nếu quy hoạch báo chí quốc gia mà không có biện pháp chế tài các TTĐT, chất lượng báo chí vẫn là ẩn số đáng nghi ngại. 
Hiện có bao nhiêu TTĐT đang hoạt động kiểu báo chí? Có lẽ không ai trả lời được, vì chưa có thống kê nghiêm túc và chi tiết. Báo chính thống và MXH đang có cuộc giằng co không cân sức, các TTĐT lại ngang nhiên “đục nước béo cò”. Nguồn lợi các TTĐT có được, đã đổi bằng tai tiếng của báo chính thống chăng? Độc giả chỉ phân biệt được báo chính thống và MXH, chứ không thể biết các TTĐT đang khoác áo báo chính thống ngược ngạo ra sao.
Đã đến lúc, các cơ quan quản lý phải có cái nhìn tổng quan hơn và nghiêm khắc hơn về các TTĐT. Bởi lẽ, một thông tin trên báo chính thống khi qua sự cóp nhặt vi phạm bản quyền của các TTĐT, sẽ dẫn đến sự sai lệch nghiêm trọng và mức độ tin cậy, trực tiếp gây nhiễu loạn cho đối tượng tiếp nhận.  

Các tin khác